روانشناسی اضطراب

به راستی اضطراب چیست و چگونه می تواند این قدر بر زندگی فردی و اجتماعی ما انسانها اثرگذار باشد ؟! در واقع اضطراب ، تشویش یا دلشوره عبارت است از یک احساس فراگیر، ناخوشایند و مبهم ، همراه با هراس و نگرانی با منشأ ناشناخته، که به فرد دست می‌دهد و باعث عدم اطمینان ، درماندگی و برانگیختگی فیزیولوژیکی در فرد می شود .

همچنین وقوع مجدد موقعیت‌هایی که قبلاً برای فرد استرس زا بوده‌اند و طی آن‌ها به فرد آسیب رسیده‌ باشد ، نیز باعث اضطراب در وجود او می‌شود. همهٔ ما انسان‌ها در زندگی خود دچار اضطراب می‌شویم ، ولی اگر اضطراب مزمن ، شدید و غیرعادی باشد مطمئناً برای ما مشکل‌ساز خواهد شد .

تحقیقات و کاوش‌ها نشان می‌دهند که اضطراب اجتماعی در خانم‌ها ، طبقات کم‌درآمد و افراد میان‌سال و سال‌خوردگان نسبت به سایر افراد جامعه بیشتر دیده می‌شود .

روانشناسی اضطراب و استرس

آیا اضطراب و استرس با هم تفاوت دارند ؟

معمولاً هنگامی که ما از این دو کلمه استفاده می‌کنیم ، توجّه چندانی به فرق موجود میان آن دو نداریم . در حالی که ، اصولاً در روانشناسی ، اضطراب مرحلهٔ پیشرفته ای از استرس مزمن است و زمانی خود را به صورت یک مشکل حادِ بهداشت روانی نشان می دهد که برای فرد یا اطرافیانش رنج و ناراحتی به وجود آورد یا مانع از رسیدن فرد به اهدافش شود و همچنین باعث شود که انجام کارهای روزانه و عادّی برای شخص مختل شود .

در واقع اضطراب هنگامی در فرد جلوه می‌کند که شرایط محیطی استرس‌زا در زندگی او بیش از اندازه طولانی شود یا اینکه به‌طور مکرّر رخ دهد، و همچنین اگر دستگاه عصبی فردی نتواند به مرحلهٔ مقاومت تنیدگی ذهنی و روحی پایان دهد ، بطوریکه بدن برای مدّتی طولانی همچنان در حالت بسیج تمام قوا باقی بماند ، در این صورت بدن به مرور زمان فرسوده و در برابر انواع بیماری‌های جسمی و روانی از قبیل اضطراب آسیب‌پذیر می‌شود .

روانشناسی اضطراب و استرس

علل و عوامل اضطرابِ فراگیر

علل زیست شناختی و جسمانی

معمولاً درافراد مضطرب ، میزان برخی از هورمون‌های موجود در خون به شکل چشمگیری غیرعادی است ، بنابراین هر آنچه که باعث اختلال در سیستم هورمونی بدن شود می تواند در ایجاد علائم فیزیکی اضطراب شدید نقش داشته باشد و در نتیجه برای بدن خطر محسوب می‌شود .

دوران بارداری ، کم‌کاری یا پرکاری غده تیروئید ، پایین آمدن قند خون ، وجود غده‌ای در غدد فوق‌کلیوی ، ترشحات غیر معمول غدۀ آدرنال که هورمون اِپی‌نفرین تولید می‌کند و بی‌نظمی در ضربان‌های قلب از عواملی هستند که در بروز اضطراب و استرس می توانند نقش مؤثری داشته باشند .

تأثیرات اجتماعی و محیط زندگی

علل و عوامل اجتماعی و ارتباطات محیطی بسیاری ، می تواند باعث به‌وجود آمدن اضطراب و نوعی از وسواس فکری در افراد ‌شود . مثلاً مشکلات خانوادگی ، احساس جدایی و طردشدگی ، و همچنین حوادث ناگهانی و غیرمنتظره از قبیل : زلزله، بیماری خطرناک ، مرگ یکی از نزدیکان از این موارد هستند .

عوامل ژنتیکی و وراثتی 

تحقیقات نشان داده است که یکی از مهم‌ترین عوامل اضطراب عصبی ، زمینه وراثتی و ژنتیک در افراد است ، یعنی احتمال بروز اضطراب در فرزندانِ افراد مضطرب بسیار بالاتر است .

البته الگو قرار دادن رفتارهای پدر و مادر و یادگیری و تکرار کارهای آنان نقش اساسی در اضطراب فرزندان دارد (عامل اجتماعی) ، ولی به هر حال تحقیقات و بررسی‌های انجام ‌شده بر روی افراد و دوقلوهایی که با هم یا جدا از هم زندگی می‌کنند و از والدین مضطرب متولد شده‌اند ، نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی نیز بسیار تأثیرگذارند .

روانشناسی اضطراب و استرس

انواع رایج اختلالات اضطراب و استرسِ عصبی در انسان

اختلال اضطراب فراگیر

دراین حالت فرد به‌طور مداوم نگران وقوع اتفاقی در آینده نزدیک است . مثلاً : نگرانی از بیمار شدن فرزندان، نگرانی از مردن یکی از آشنایان، حتی نگرانی از ته‌گرفتن غذا . از علائم این نوع اضطراب می‌توان به تپش قلب، بی‌قراری، بی حالی، بی‌خوابی، تنگی نفس، اختلال در تمرکز و حافظه ، اشاره کرد .

اختلال هراس و ترس

دراین حالت افراد دچار حملات اضطرابی ناگهانی می‌شوند که معمولاً این وضعیت چند دقیقه یا گاهی بیشتر به طول می‌انجامد . این نوع حملات بسیار اتفاقی، و طوری رخ می‌دهند که معمولاً عامل تحریک‌کنندهٔ اصلی مشخص نیست. اشخاص مبتلا به این نوع اضطراب اغلب جوانان هستند.

احساس تنگی و فشردگی درقفسۀ سینه، تپش قلب، عرق کردن، لرزش دست و پا، گیجی، احساس از دست‌دادن تعادل،… از علائم این نوع اختلال هستند؛ ولی این علائم به قدری گسترده هستند که افراد فکر می‌کنند دچار سکتهٔ قلبی شده‌اند .

اختلال ترس‌ از پدیده های ساده یا اختصاصی

ترس‌های خاص معمول‌ترین نوعِ ترس است که طی آن فرد از روبرو شدن با بعضی موقعیت‌ها، فعالیت‌ها یا اشیاء اجتناب می‌کند، مثل برخورد با بعضی از حیوانات (عنکبوت، موش، مارمولک،…)، بلندی، دریا، خون، مرگ،…به عبارتی هر چیزی می‌تواند باعث این نوع اضطراب (که البته خطر خاصی هم به دنبال ندارد) شود. ترس از مکان‌های سربسته، ترس از جمعیت و ترس از مکانهای باز نیز ،از این نوع اضطراب هستند.

اختلال اضطراب روابط اجتماعی

این نوع از ترس در اواخر کودکی یا اوایل دوران نوجوانی شروع می‌شود و شامل ترس و شرمساری از اشتباه کردن، صحبت کردن در جمع، غذا خوردن، سرخ وسفید شدن صورت یا لرزش صدا ، در برابر جمع است و البته با خجالت ساده تفاوت دارد .

دراین حالتِ اضطراب ، فرد نمی تواند به لحاظ اجتمایی افراد جدید اطراف خود را بدرستی بشناسد و در نتیجه فرد به انزوا و گوشه‌گیری تمایل پیدا می کند .

اختلال وسواس فکری عملی

فرد در این حالت ، افکار یا اعمالی را برخلاف میل خود ، به طور مرتب تکرار می‌کند . این نوع بیماری می‌تواند به شکل وسواس فکری یا وسواس عملی و یا هر دو در شخص ظاهر شود . در بیماری وسواس فکری، فرد قادر نیست فکر، احساس یا یک باور غلط ، تکراری و مزاحم را از ذهن و مغزِ خود بیرون کند .

در این نوع اختلال ،افکار وسواسی شخص ، می‌تواند بسیار ناراحت‌کننده، وحشتناک یا وحشیانه باشد . مثل : شستن بیش از اندازه دست‌ها، بالا کشیدن بینی، چک کردن مکرر شیرهای آب و گاز و……..

اختلال تنش‌زای پس از وقوع رویداد

اختلال تنش‌زای پس از وقوع رویداد را ، سندرم موج انفجار نیز می‌گویند . این حالت اختلال مربوط می‌شود به یک حادثه در زندگی شخصی انسان (از قبیل جنگها ، تصادفات شدید ، سوانح و بلایای طبیعی و…) که با استرس و هیجانات شدید همراه است .

در این مواقع هرچه اقدام‌های روانشناسی و روانپزشکی برای درمان ، سریعتر انجام گیرد، احتمال ابتلاء به این اختلال استرس پس از سانحه، کمتر می‌شود . متأسفانه در صورتی که این اختلال در فرد بیش از چند ماه طول بکشد ، احتمال این که تا آخر عمر با او باقی بماند بسیار زیاد می‌شود.

روانشناسی اضطراب و استرس

راه‌های پیشگیری و درمان اضطراب و استرس عصبی

رژیم غذایی سالم

استفاده از غذاهای متنوع که حاوی تمام مواد لازم برای بدن باشد در حفظ سلامت جسم و روان انسان نقش اساسی دارد.

فعالیت ورزشی به‌طور منظم

ورزش کردن به خصوص اگر به طور منظم باشد یکی از راه‌های پیشگیری و درمان اضطراب عصبی است . پیاده‌روی سریع به مدت ۴۰ دقیقه می تواند میزان اضطراب را به‌ طور متوسط تا ۱۵ درصد کاهش ‌دهد .

علاوه بر این موارد ، ورزش کردن موجب بالا رفتن کارایی دستگاه تنفسی و سیستم گردش خون، حفظ تعادل وزن و شادابی شخص می‌شود . ورزش‌هایی مانند یوگا نیز باعث افزایش آرامش و در نتیجه جلوگیری از اضطراب می شود .

روانشناسی اضطراب و استرس

تلاش برای افزایش اعتماد به نفس

اعتماد به نفس بالا موجب می‌شود که بدن بتواند از حداکثر نیروی خود برای مبارزه با اضطراب و استرس استفاده کند.

گوشه گیری را ترک کنید و سعی کنید اجتماعی باشید

زمانی که افراد در یک جمع یا یک موقعیت خاص دچار فشار روانی می‌شوند ، به‌طور غریزی تمایل دارند که از آن موقعیت و آن جمع کنار بِکشند و به گوشه‌ای پناه ببرند ، در حالی که گوشه‌گیری و فرار از جمع باعث تشدید اضطراب و استرس در آنها می‌شود .

ارتباط اجتماعی با دوستان و افراد مختلف ، به خصوص با کودکان که می‌توانند فرد را به خندیدن وادارند ، باعث از یاد رفتن نگرانی و استرس ، لااقل برای مدت کوتاهی می‌شود .

نعمتی ناشناخته به اسم حمایت اجتماعی

حمایت اجتماعی در زندگی هر فردی موجب می‌شود تا او در مقابل بحران‌های زندگی روزمره برای دفاع از خود سپری داشته باشد که به آن تکیه کند . حمایت اجتماعی، احساس امنیت و اعتماد به نفس را افزایش داده و شخص را در مقابل استرس و فشارهای روانی مقاوم تر می‌کند .

خنده بر هر درد بی درمان دواست

خنده از ساده ترین و سالمترین راه‌های پیشگیری از فشار روانی است . در هنگام خندیدن هورمونی ضد درد (که موجب احساس خوشی و سلامتی در فرد می‌شود) در مغز انسان آزاد می‌شود و از طرفی میزان هورمونهای استرس زا در جریان خون پایین می‌آید .

احساسات و هیجانات خود را روی کاغذ تخلیه کنید

کشیدن یا نوشتن سادهٔ هیجانات و احساسات بر روی کاغذ باعث تسکین فشارهای روانی ناشی از رویدادهایی منفی روزمره ، به خصوص در افراد بزرگسال می شود .