شهاب سنگ یا سنگ آسمانی (Meteorite) تکه‌ای جامد و بازمانده از جرم‌هایی مانند یک ستاره دنباله‌دار، سیارک یا شهاب‌واره است که در واقع در فضاهای دوردست ساخته شده و توانسته پس از گذر از جو زمین و تاب آوردن هنگام این گذر، بر روی سطح زمین یا یک سیارهٔ دیگر فرود آید.
بارانی از سنگهای آسمانی
وقتی که جرمی به درون جو سیاره‌ای مانند زمین می‌آید، عوامل گوناگونی مانند اصطکاک، فشار و برهم کُنشهای شیمیایی با گازهای اتمسفری، باعث گرم و متلاشی شدن آن و بعد پراکندگی تکه های آن در گستره وسیعی می‌شوند. هر کدام از این جرم تکه‌ها، سپس به یک شهاب‌واره تبدیل می‌شود. این شهاب‌واره برای زمان کوتاهی یک آذرگوی (گوی آتشین) را در آسمان می‌سازد که با نام یک ستارهٔ سرنگون شونده (شهاب ثاقب) شناخته می‌شود.
شهاب سنگ‌هایی که بازخورد جو زمین را تحمل کرده‌اند، اندازه‌های بسیار گوناگونی دارند. برای زمین‌شناسان خبره، یک آذرگوی، شهاب‌سنگی است که آنقدر بزرگ است تا بتواند یک دهانه برخوردی درست کند. جالب است که بدانید روزانه حدود ۵۰ تن شهاب سنگ ریز و درشت به درون جو زمین می‌آید. که البته بیشتر آنها در لایه‌های میانی اتمسفر (مزوسفر) در اثر فشار و گرمای شدیدی که به آنها وارد می‌شود تبخیر می‌شوند.
جنسیت شهاب سنگها!
بیشتر شهاب سنگها از سنگ و فلز درست شده‌اند. این اجرام آسمانی هنگامی که به درون جو زمین می‌آیند، اگر به اندازه کافی جرم و سرعت داشته باشند از لایه‌های اتمسفر می‌گذرند و پس از برخورد با سطح زمین دهانه‌ها و پستی و بلندیهای گوناگونی را از خود بر جای می‌گذارند.
برای نمونه دهانه «بارینجر» در ایالت آریزونای آمریکا و دهانه «وردفورت» در آفریقای جنوبی را می‌توان نام برد. بررسی شهاب سنگها برای یافتن اطلاعات در مورد مجهولاتی از قبیل زمان پیدایش زمین، سامانه خورشیدی (شمسی) و در نهایت عمر بوجود آمدن کل کیهان بسیار ارزشمند است.
همچنین می‌توان از شهاب سنگها برای یافتن ساختار شیمیایی بخش‌های گوناگونی از سیاره زمین و سایر سیاره‌های سنگی بهره برد. می‌توان با بررسی شهاب سنگهای فلزی (آهنی) و پژوهشهای لرزه‌نگاری تا اندازه زیادی ساختار هسته زمین را ارزیابی و انواع کمیت‌ها و متغیرهای آن را اندازه‌گیری کرد.
یکی از بزرگترین چالشهای یابنده‌های شهاب سنگها و همچنین کلکسیونرها، تعیین ارزش و قیمت شهاب سنگ است. همواره این سوال پیش می‌آید که شهاب سنگی که من پیدا کرده‌ام چقدر می‌ارزد؟. و یا قیمت انواع شهاب سنگها چقدر است؟. برخلاف دیگر سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، در کمال شگفتی شهاب سنگها قیمت مشخصی ندارند.
اما خوب عوامل بسیاری در تعیین ارزش و قیمت‌گذاری آنها می‌تواند دخیل باشد. این موضوع تا حدود زیادی برای انواع الماس‌ها نیز صدق می‌کند. با این تفاوت که معدنی بودن الماس، کاربرد پذیری بالای آن و همچنین تقاضای بازار مصرف الماس، موجب می‌شود تا تخمین قیمت و داد و ستد آن راحت‌تر باشد. از سوی دیگر الماس با داشتن بازار هدف بزرگتر و نیز سودآوری بیشتر، معمولاً توجهات بیشتری را به خود جلب کرده و در نتیجه با ابهامات کمتری از لحاظ ارزش‌گذاری مواجه است.
روش تعیین قیمت شهاب سنگ
در قدم اول شهاب سنگها نیز مانند دیگر سنگهای قیمتی و کلکسیونی، با وزن آنها سنجیده می‌شوند. انجمن‌ها و جمعیت‌های جمع‌آوری شهاب سنگها از واحدهای اندازه‌گیری سیستم متریک نظیر گرم و کیلوگرم برای تعیین وزن شهاب سنگها استفاده می‌کنند. همچنین سیستم اندازه‌گیری ابعاد هندسی شهاب سنگها بر حسب سانتی‌متر و میلی‌متر می‌باشد.
مانند اکثر اشیاء با ارزش و کلکسیونی، قیمت شهاب سنگ نیز با عوامل مختلفی تعیین می‌شود. این عوامل عبارتند از: اندازه، نوع و جنس، ترکیبات شیمیایی و ساختار، کمیابی (جدول فراوانی شهاب سنگ بر اساس نوع)، منشأ، میزان حفظ شدگی (تأثیرات فرسایشی و …) زیبایی و جذابیت ظاهری.
در مجموع طیفی از این عوامل می‌تواند میزان تقاضا برای هر نوع از شهاب سنگها را تعیین کند. از طرفی هر چه شهاب سنگ بیشتر جلب توجه کند، می‌تواند قیمت بالاتری را نیز به خود اختصاص دهد. یک نکته بسیار جالب و مهم درباره شهاب سنگها این است که اگر یک شهاب سنگ در نوع خود بسیار خاص و بدیع باشد، هیئت‌ها و انجمن‌های علمی به هر قیمتی خواستار همه یا بخشی از آن خواهند بود.
زیرا که ارزش علمی بعضی نمونه‌های کمیاب شهاب سنگها بسیار بالاتر از ارزش کلکسیونی آنها است. این چنین شهاب سنگی پس از اینکه در آزمایشگاههای مجهز مورد تجزیه و تحلیل علمی قرار گرفت. با نمونه‌گیری، طبقه‌بندی می‌شود و مازاد آن هم به عنوان یک کالای تجاری در حراجی‌ها به فروش می‌رود.
آیا فواید شهاب سنگ ها را می دانید!
شهاب سنگ هایی که به زمین سقوط می کنند متشکل از مواد گوناگونی هستند که میلیاردها سال پیش سیارات را در کائنات تشکیل داده‌اند. بنابراین با مطالعه شهاب سنگ ها می‌توان در مورد شرایط اولیه و فرایندهایی که در تاریخ منظومه شمسی و فضاهای دور دست دیگر در جریان هستند ، اطلاعات بسیار زیادی کسب کرد.
این اطلاعات شامل سن و ترکیب مواد و ساختارهای مختلف سیاره‌ای، دماهای بدست آمده در سطح و فضای داخلی سیارک‌ها و میزان تنش مواد در اثر انفجارهای بزرگ در گذشته است. برخی از دانشمندان چینی و انگلیسی در بررسی‌های خود با کمال تعجب به این نتیجه رسیده‌اند که فلز ایریدیومی که باقی‌مانده شهاب‌سنگی است که ۶۵ میلیون سال گذشته به زمین برخورد کرده، می‌تواند طی یک فرایند لیزری به درمان سرطان منجر شود.
استفاده از پرتوهای لیزر در تکنیک‌های درمان سرطان و هدف‌گیری دقیق تومورها ،امروزه در حال گسترش است. این روش که بر خلاف شیمی‌درمانی دقت بسیار بیشتری دارد سلول‌های جانبی و سالم را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. حال با تلفیق استفاده از اشعه لیزر و فلز ایریدیوم می‌توان بدون هیچ گونه آسیبی به سلول‌های سالم، فقط سلول‌های سرطانی را مورد حمله قرار داد و آنها را بطور کامل پاکسازی کرد.
وجود الماس در شهاب سنگها
درست است که الماس در سطح زمین به سختی یافت می‌شود. اما الماس‌های فرازمینی که با نام شهاب سنگ الماسی معروف هستند، و منشأ تشکیل آنها خارج از زمین است خیلی متداول هستند. الماس‌هایی که اندازه آنها از یک ذره فراتر نمی‌رود در شهاب سنگهای الماسی فراوان به چشم می‌خورند.
بعضی از آنها در ستاره‌ها تشکیل شده‌اند. حتی قبل از اینکه منظومه شمسی ما تشکیل شود. همچنین وجود فشار بیش از حد تصور در سیارات غول‌پیکر یخی، مانند نپتون و اورانوس، می‌تواند حجم عظیمی از متان را تبدیل به الماس در سطح آنها کند. این درحالی است که بعضی سیارک‌ها در سامانه خورشیدی ممکن است تقریباً از الماس خالص تشکیل شده باشند!.
در سال ۱۹۸۷ میلادی گروهی از دانشمندان روی تعدادی از شهاب‌سنگ‌ها آزمایشاتی کردند. در نتیجه آن، ذراتی از الماس با قطر ۲ نانومتر در آنها یافتند. گازهای نجیب گیر افتاده در این نمونه‌ها با شناسه ایزوتوپی نشان میداد که منشأ و مبدأ آنها خارج از منظومه شمسی است. در ادامه آنالیزهای بیشتر از نمونه شهاب سنگهای دیگر، نانو‌الماس‌های ویژه‌ای از ستاره‌های دور دست و متفاوت، در آنها کشف شد که بسیار جالب بود.
گردآوری، ویرایش و نگارش : کاروک
